Beata Biedrońska-Słota, Maria Molenda. Kontusz: z dziejów polskiego ubioru narodowego
Warszawa, PIW, 2023.
Ubiory kontuszowe były wyrazem gustu polskiej szlachty, kształtowanego na pograniczu Wschodu i Zachodu, zabarwionego indywidualnym charakterem i światopoglądem. Ubiór zawsze pełnił specjalną funkcję i traktowany był nie tylko jako konieczna osłona ciała, lecz także jako forma symboliczna, niosąca konkretne treści. Jak piszą autorki książki, w dziejach polskiej szlachty używano go do tworzenia i budowania relacji społecznych. Monarchowie oraz wytrawni politycy w przemyślany sposób wykorzystywali ten potencjał, o czym świadczą decyzje niektórych królów elekcyjnych, przywdziewających strój polski, by zaskarbić sobie przychylność szlachty, mimo że preferowali ubiór zgodny z modą zachodnią.1 Do noszenia ubioru szlachty polskiej aspirowali, głównie z pobudek patriotycznych, przedstawiciele mieszczaństwa, a nawet polscy Żydzi. Damski strój narodowy należał do rzadkości. W dobie staropolskiej istniał charakterystyczny ubiór polskiej szlachcianki, który podkreślał narodową specyfikę i odrębność, stanowiącą wypadkową obyczajowości i lokalnego gustu.
Ubiór szlachty polskiej, zwany od XVIII w. narodowym, występował na terenie dawnej Polski. Po rozbiorach w różnych zaborach np. w rosyjskim i pruskim patrzono bardzo niechętnie a nawet zakazywano noszenia tego typu strojów. W zaborze austriackim natomiast było więcej swobody - aprobowano polski strój szlachecki, podobnie jak narodowy ubiór węgierski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości występowanie w stroju kontuszowym świadczyło o specjalnej dumie i przywiązaniu do tradycji np. w czasie uroczystości ślubnej w rodzinach ziemiańskich.
Mamy sporo pamiątek „mody szlacheckiej”, np. w Muzeum Narodowym w Warszawie przechowywany jest jedwabny żupan z czerwonego adamaszku o charakterystycznym geometrycznym wzorze. Cennym przykładem narodowego stroju z XVIII w. jest jedwabny kontusz i żupan z Muzeum Narodowego w Krakowie. Z wieku XIX i początku XX zachowały się kontusze, żupany oraz delie, czyli rodzaje płaszcza noszone na żupanie, a także czamary, które nabrały wymownego znaczenia jako symbole postaw demokratycznych. Informacje o krojach polskich ubiorów można znaleźć w zachowanych księgach krawieckich, z których najstarsze pochodzą z XVII. Zawarto w nich rysunki kroju a także informacje o rodzajach tkanin.2
Polska szlachta korzystała z niemal każdej okazji, aby popisać się kosztownymi ubiorami. Najczęściej miało to miejsce w czasie uroczystości o charakterze państwowym. Tak było np. w czasie wjazdu królowej Ludwiki Marii Gonzagi do Gdańska. Historyk, Jean de Laboureur, towarzyszący monarchini, dał wyraz swemu zachwytowi: Chociaż wjazd ten trwał ponad osiem godzin, dla nas przeminął jak błyskawica. W szczególności niepodobieństwem było rozróżnić porządek przyjęcia, kosztowne stroje, wspaniałe czapraki koni polskich panów...3
Książka zawiera liczne ilustracje, co ułatwia wyobraźni przeniesienie się w tamte czasy i uczestnictwo w ówczesnych celebracjach. Jak wyglądała rywalizacja między strojem polskim a francuską modą?
Zapraszam do arcyciekawej lektury.
KM
1. Por. B. Biedrońska-Słota, M. Molenda, Kontusz: z dziejów polskiego ubioru narodowego, Warszawa 2023, s.8
2. Tamże, s.10
3. Tamże, s.117
