Mirosława Dobrowolska.
Biblioteka Narodowa Instytut Książki i Czytelnictwa Pracownia Bibliotekoznawstwa.
Poradnik Bibliotekarza. Pismo dla bibliotek publicznych, szkolnych i pedagogicznych nr 3/2010, s. 16-18

Biblioteki publiczne na terenie warszawskiej dzielnicy Ochota od lat działają aktywnie na rzecz osób starszych. Od blisko 3 lat są organizowane na Ochocie Dni Seniora, w które włączają się biblioteki oraz inne instytucje kultury a także, co godne podkreślenia, te działania wspiera - także i finansowo - Rada i Zarząd Dzielnicy. Tegoroczne obchody Dni Seniora zakończyła w dniu 19 listopada 2009 r. konferencja poświęcona inicjatywom podejmowanym w bibliotekach i ośrodkach kultury na rzecz aktywizacji edukacyjno-kulturalnej seniorów zatytułowana „Ochota na życie”. Organizatorami tego interesującego spotkania byli: Rada i Zarząd Dzielnicy Ochota oraz Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Ochota. Konferencja odbyła się w nowoczesnych wnętrzach nowo otwartej w kwietniu 2009 r. placówki bibliotecznej „Przystanek Książka'' zlokalizowanej przy ul. Grójeckiej 42.

Obrady prowadziła bardzo sprawnie Janina Saffarini, kierowniczka jednej z ochockich filii bibliotecznych. Powitała ona uczestników konferencji oraz gościa specjalnego - burmistrza Ochoty - Krzysztofa Kruka, który w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na wzrost liczby seniorów w dzielnicy oraz zadeklarował, że w przyszłym roku będzie chciał otoczyć osoby trzeciego wieku jeszcze większym zainteresowaniem i troską. Ochoccy seniorzy będą mieli jeszcze większą i bogatszą ofertę aktyw­nego spędzania wolnego czasu.
Pierwszą referentką była dr Beata Kędziorek (aktywna czytelniczka jednej z ochockich bibliotek), która w referacie "Rola seniorów na prze­strzeni dziejów" w sposób niezwykle interesują­cy a jednocześnie wzruszający ukazała wizerunek osoby starszej w różnych epokach historycznych. W dawnych czasach za seniora uznawano już oso­bę w wieku 35-38 lat, darzono ją szacunkiem i za­ufaniem, korzystano z jej doświadczenia życiowe­go. Epoka francuskiego monarchy Ludwika XIV zmieniła spojrzenie na ludzi starszych, już wtedy pojawił się kult młodości i piękna a sama starość była uważana za coś złego i nieestetycznego. Wiek XIX przywrócił osobom trzeciego wieku należny im szacunek i poważanie, natomiast wiek XX i XXI pokazały jak można traktować osoby star­sze (z jednej strony domy opieki i szpitale a z dru­giej eksterminacja w obozach zagłady i gułagach). Dr B. Kędziorek przywołała postać papieża Jana Pawła II, który zwłaszcza w swoich ostatnich dniach pokazał światu, czym jest starość, jak prze­żywają sam senior oraz jego otoczenie. Ponadto z referatu uczestnicy konferencji dowiedzieli się, że pierwsze świadczenia emerytalne zostały wypła­cone w 1903 r. przez firmę ubezpieczeniową Lloy­da osobom, które przepracowały w niej minimum 20 lat. Natomiast w Polsce pierwsze emerytury wypłacono w latach dwudziestych ubiegłego stule­cia, otrzymywali je pracownicy kolei, nauczyciele oraz pracownicy banków.

Mirosława Dobrowolska (Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej) w wystą­pieniu "By jesień życia była pogodna" - potrze­ba aktywizacji seniorów dla przyszłości społe­czeństwa polskiego mówiła o potrzebie aktywi­zacji osób powyżej 60 roku życia, o roli i formach działań bibliotek publicznych na rzecz tej szcze­gólnej kategorii użytkowników. Przywołała dane statystyczne mówiące o wzroście liczby seniorów w Polsce (obecnie grupa ta stanowi ponad 16% społeczeństwa) i o prognozach, z których wynika, że w przyszłości osoby starsze będą stanowiły po­nad 30% populacji. Na koniec wspomniała o dwóch dokumentach eksperckich: „Strategii roz­woju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2013 r." oraz o „Raporcie o Kapitale Intelektual­nym Polski", mającymi stanowić podstawę do dyskusji na szczeblu rządowym oraz samorządo­wym, wyraźnie akcentujące potrzebę edukacji osób starszych w zakresie obsługi komputera i ak­tywnego uczestnictwa we współczesnym społe­czeństwie informacyjnym. Efektem tych działań ma być spadek liczby osób trzeciego wieku zagro­żonych wykluczeniem społecznym i cyfrowym.
Kolejni referenci prezentowali szczegółowe, konkretne działania podejmowane przez biblioteki publiczne oraz inne instytucje skierowane do senio­rów.
Agnieszka Proszowska oraz Katarzyna Dzię­cioł (z biblioteki publicznej warszawskiej dzielni­cy Wola) zaprezentowały działania na rzecz osób starszych, będące elementem pracy edukacyjno--oświatowej wolskich placówek bibliotecznych. A. Proszowska, animatorka kultury wolskich bi­bliotek, w referacie "Biblioteka jest wielka przez swą gościnność, a nie przez swe rozmia­ry" zaprezentowała różnorodną ofertę działań kul­turalnych i edukacyjnych skierowanych do ogółu czytelników. Zaakcentowała szczególnie te działa­nia i imprezy biblioteczne, które są adresowane do osób starszych, a więc kursy komputerowe, spo­tkania z autorami książek, z aktorami teatru i filmu, koncerty muzyki operowej i operetkowej. Zaprezentowała ukazujące się od ubiegłego roku intere­sujące czasopismo wydawane przez wolskie pla­cówki biblioteczne „Wola Czytania" popularyzują­ce wśród mieszkańców Woli działania bibliotek na rzecz rozwoju czytelnictwa, prezentujące zbiory i nabytki biblioteczne a także promujące działal­ność pisarską wolskich czytelników. Katarzyna Dzięcioł (kierowniczka jednej z filii bibliotecz­nych) przedstawiła działalność klubu czytelnicze­go dla seniorów "Godzinka w dobrym towarzy­stwie". Klub ten działa od roku i skupia około 30 aktywnych czytelniczek-seniorek, które przy­chodzą do biblioteki co drugi wtorek aby dyskuto­wać o przeczytanych książkach, wymieniać się przepisami, spotkać się z ciekawymi ludźmi oraz by po prostu nie siedzieć samotnie w domu i nie narzekać na choroby i małą emeryturę. W ciągu rocznej działalności „Godzinek" odbyło się 21 spotkań, w których uczestniczyło 412 osób. Wśród uczestniczek wolskiego klubu jest Anna Chabiera, seniorka-pisarka, która w tym roku wy­dała swoją pierwszą książkę Przygody na Antypo­dach. Działalność „Godzinek w dobrym towarzy­stwie" uczestnicy określają jako „strzał w dzie­siątkę"1.

Łukasz Ślusarczyk (MBP w Olsztynie) w refe­racie "Aktywizacja Seniorów: podejście kre­atywne" przedstawił rolę artterapii w pracy z oso­bami starszymi. Zaprezentował dwa projekty „Człowiek nie wiek" oraz „Wystarczy byś był...". Oba te przedsięwzięcia aktywizujące seniorów zo­stały skierowane do mieszkańców Domu Seniora „Kombatant" i miały na celu nauczenie pensjona­riuszy podstaw języka angielskiego oraz obsługi komputera. Nauczycielami byli olsztyńscy stu­denci oraz uczniowie szkół średnich skupieni wokół MBP. W obu tych projektach szczególną uwagę zwracano na tworzenie się więzi międzypo­koleniowej pomiędzy seniorami a młodzieżą. Te przedsięwzięcia spotkały się z ciepłym przyję­ciem, zwłaszcza ze strony osób starszych, nato­miast dla ludzi młodych były niezapomnianą lekcją patriotyzmu. Seniorzy i młodzież na wspól­nym ognisku bawili się zarówno w rytmie szlagie­rów Mieczysława Fogga, jak i muzyki w stylu hipp czy pop.

Przedstawicielka UPC Polska - Dagmara Krzesińska zaprezentowała referat "Działania spo­łeczne UPC Polska - przeciwdziałanie wyklu­czeniu cyfrowemu osób 50+". Firma UPC Polska to dostawca usług telewizji kablowej, szerokopa­smowego Internetu oraz usług telefonicznych, a także organizator Akademii E-Seniora, której za­sadniczym celem jest propagowanie wśród osób starszych kursów obsługi komputera oraz korzy­stania z Internetu. W Polsce działa 10 pracowni in­ternetowych UPC (Kraków. Szczecin. Gdańsk, Warszawa, Wrocław, Opole, Kielce, Lublin, Kato­wice i Bydgoszcz), w których seniorzy pod kierun­kiem instruktorów mogą opanować wiedzę kompu­terową. Usługa ta jest odpłatna - całkowity koszt kursu za 16 godzin nauki wynosi 32 zł. Firma opra­cowała specjalny podręcznik dla seniorów poma­gający im zrozumieć zawiłości komputera i Inter­netu. Istotą kursów jest także nawiązywanie więzi międzypokoleniowych, bowiem wśród instrukto­rów nauczających seniorów są: studenci, harcerze czy uczniowie.
Kolejnym referentem był dyrektor Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Śrem - Jerzy Kondras, który zapoznał uczestników konferencji z przed­sięwzięciem "Uniwersytet Ludzi Ciekawych Świa­ta", który działa od października 2004 r. W tych bezpłatnych zajęciach bierze udział 150 osób, są to seniorzy związani ze śremską biblioteką. Uniwer­sytet ten działa dzięki wsparciu dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny „Promocja Czytelnictwa"). Słuchacze tej śremskiej uczelni posiadają stosowne indeksy, uczestniczą w wykładach, w spotkaniach z ludźmi nauki, kultury, polityki, pasjonatami sztuki, biorą udział w wycieczkach, po prostu są aktywni, czyli ciekawi świata.
Miriam Mościcka-Biedak i Joanna Czerniewicz (obie studentki pedagogiki z Uniwersytetu Miko­łaja Kopernika w Toruniu) w referacie "Nowe przestrzenie w animacji z ludźmi starszymi" mówi­ły o wzroście liczby osób starszych w Polsce i na świecie. Wskazały na konieczność edukacji senio­rów, co wpływa na ich aktywność i ogólny rozwój intelektualny, lepsze samopoczucie i pozwala funkcjonować w grupie rówieśniczej a także jest powodem do satysfakcji z obcowania z nowinkami technicznymi. Zaletą pracy z seniorami jest wza­jemne uczenie się, korzystanie z ich doświadczenia i mądrości. Nową przestrzenią dla osób starszych jest e-leaming, nauka języków obcych, obsługa ko­mórki czy bankomatu oraz przede wszystkim na­uka obsługi komputera. Obie referentki uczestni­czyły w projekcie unijnym „Seniorzy w akcji", któ­rego celem było aktywizowanie osób trzeciego wie­ku, motywowanie ich do udziału w różnorodnych zajęciach i przedsięwzięciach, w tym do uczestnic­twa w wykładach Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Działania te były prowadzone we współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Animacji Kulturalnej. Studentki obserwując i uczestnicząc w zajęciach z osobami starszymi mówiły także o roli edukato­rów pracujących z seniorami, wyraźnie akcentując by były to osoby szczególnie przygotowane psy­chologicznie i pedagogicznie, wrażliwe i potrafiące pracować z seniorami, komunikatywne, cierpliwe a jednocześnie asertywne. W planach toruńskich studentek jest kolejny projekt „Bank czasu dla se­niora".
Grzegorz Zegadło (Powiatowa i Miejska Biblio­teka Publiczna w Pruszkowie) zaprezentował refe­rat "O Złote Pióro Watermana" - konkurs recy­tatorski i inne atrakcje. Konkurs o zasięgu ogól­nopolskim, jest organizowany od 5 lat, biorą w nim udział zarówno ludzie młodzi, jak i seniorzy, któ­rzy następnie uczestnicz ą w warsztatach teatral­nych organizowanych na Mazurach (niedaleko le­śniczówki „Pranie", gdzie tworzył K. I. Gałczyń­ski). Pruszkowscy seniorzy skupieni wokół biblio­teki współpracują z miejscowym Uniwersytetem Trzeciego Wieku oraz z Pruszkowskim Towarzy­stwem Kulturalno-Oświatowym. Dzięki pomocy biblioteki seniorzy mają możliwość publikowania swojej twórczości, która w głównej mierze ma cha­rakter pamiętnikarsko-wspomnieniowy.
Katarzyna Urbanowicz (Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Ochota) przedstawiła prezentację "Ochota na życie" - seniorzy w bibliotekach ochockich. Autorka przybliżyła uczestnikom kon­ferencji ideę Dni Seniora, zaprezentowała ofertę bibliotek ochockich skierowaną do osób trzeciego wieku. Ochoccy seniorzy chętnie uczestniczą w organizowanych specjalnie dla nich wieczorach literackich („Żart w literaturze rosyjskiej"), werni­sażach („Fascynacje" – wystawa emeryckiej grupy malarskiej „Paleta"), w spotkaniach z lekarzami („Przez żołądek do serca?" czy „Co to jest osteoporoza?"), z firmą Konert - dystrybutorem apara­tów słuchowych dla seniorów. Na spotkanie z prawnikiem („Znasz przepisy - żyjesz seniorze łatwiej") ochoccy seniorzy stawili się wyjątkowo licznie. W ramach Dni Seniora osoby trzeciego wie­ku miały okazję obejrzeć specjalnie przygotowane dla nich przedstawienie młodzieżowe „Miłość do trzech pomarańczy" czy wysłuchać interesującej prelekcji archeologa Jana Nowackiego o losach Pompejów i Herkulanum. Na terenie jednej z filii bibliotecznych odbyły się międzysąsiedzkie zawo­dy szachowe seniorów oraz wystąpiła Kapela z Chmielnej. Na szczególne podkreślenie zasługuje działalność bibliotek ochockich na rzecz przeciw­działania wykluczeniu cyfrowemu wśród senio­rów. Od ponad trzech lat w bibliotekach Ochoty są organizowane bezpłatne kursy komputerowe dla seniorów cieszące się ogromną popularnością. Zor­ganizowano już ponad 14 edycji tych kursów. Od tego roku biblioteka prowadzi kolejne kursy dla seniorów komputerowo zaawansowanych -„E-Senior", który działa na platformie Moodle.

Agnieszka Matan - pracownik Klubu Osiedlo­wego „Surma" zaprezentowała swój film „Na rogu świata i nieskończoności". Bohaterkami filmu są seniorki z Klubu Kobiet „Białobrzeska". Klub ten powstał z inicjatywy Anny Bul wieloletniej kie­rowniczki biblioteki przy ul. Białobrzeskiej (stąd nazwa klubu). To ona zmobilizowała starsze czy­telniczki biblioteki do współpracy, do częstszego bywania w bibliotece, do niesienia sobie wzajemnej pomocy, do udziału w lekcjach nauki angielskiego czy gimnastyki taj-chi. Członkinie klubu organizują wycieczki do miejsc ciekawych, są aktywne, ciekawe świata i ludzi, nie nudzą się, są otwarte na potrzeby innych ludzi.
Obrady konferencji zakończyło wystąpienie prof. Józefa Bednarka (Akademia Pedagogiki Spe­cjalnej im. M. Grzegorzewskiej) „Wokół proble­matyki przemian od książki tradycyjnej do wirtualnej". Referat ten wywołał lekkie zasko­czenie, gdyż autor świat wirtualny ocenił niezwy­kle surowo, jako pozbawiony celu, zasad oraz norm. W związku z tym pod znakiem zapytania staje sens organizowania kursów komputerowych dla seniorów.
Mimo tego pesymistycznego końco­wego akcentu konferencja, na którą przybyło liczne grono bibliotekarzy i pracowników instytucji kul­tury i oświaty działających na rzecz seniorów z Warszawy oraz innych miast Polski - była bardzo interesująca. Stała się ona miejscem wymiany po­glądów i doświadczeń, bibliotekarze znaleźli na niej nowe inspiracje i pomysły, które mogą wykorzy­stać w pracy ze swoimi seniorami. Serdeczne po­dziękowania należy skierować do pracowników ochockiej biblioteki a szczególnie do Katarzyny Urbanowicz, która zorganizowała to spotkanie i czuwała nad jego sprawnym przebiegiem. Takie spotkania są niezwykle pożyteczne dla środowi­ska bibliotekarskiego i powodują, że zaczynamy mieć prawdziwą ochotę na życie, nawet może... pozbędziemy się lęku przed własną starością.
Warto dodać, że zaprezentowane referaty będą niebawem dostępne na stronie internetowej biblio­teki publicznej na warszawskiej Ochocie.
A. Chabiera: Strzał w dziesiątkę: Godzinka w do­brym towarzystwie. „Wola Czytania" 2009 nr 1 s. 20.