Monika Moroz, Katarzyna Urbanowicz
Poradnik Bibliotekarza 2008, nr 9, s. 30-31

”Nauczanie na odległość (telenauka) jest metodą nauczania, która zamiast bezpośredniego kontaktu ucznia i nauczyciela (studenta i profesora) wprowadza kontakt pośredni. Uczyć się na odległość to znaczy opanować wiedzę samodzielnie bez udziału tradycyjnej formy lekcji. Każdy uczestnik tego procesu wyznacza sobie (programuje) cel kształcenia dostosowany do swych potrzeb oraz warunków i trybu życia"¹ .

”Wszystkie formy kształcenia na odległość. w których proces edukacji realizowany jest przy użyciu nowoczesnych technologii elektronicznych określane są w literaturze jako e-learning”².
System kształcenia na odległość jest wykorzystywany głównie w edukacji, zwłaszcza w szkolnictwie wyższym. W ostatnich latach również firmy komercyjne oferują bogaty wachlarz kursów poszerzających wiedzę i podnoszących kwalifikacje. Wielu pracodawców stosuje także e-learning w celu dokształcania swoich pracowników.

Istotą czasów, w których żyjemy jest szybkie tempo zmian. Przeobrażenia te dotyczą wielu obszarów ludzkiego życia, ale przede wszystkim związane są z wiedzą i informacją. W obliczu tych przemian staje człowiek dojrzały, który urodził się, wychował kształcił w czasach gdy nie było komputerów, Internetu, telefonów komórkowych i innych osiągnięć cywilizacji.

Pracownicy XI Czytelni Naukowej w warszawskiej Dzielnicy Ochota, próbując pomóc ludziom starszym stać się aktywnymi uczestnikami społeeczeI1stwa informacyjnego, postanowili zorganizować kurs obsługi komputera.

Pierwsze zajęcia. nazwane przez nas „Senior on-line", odbyły się w październiku 2006 r.³ Kolejne cykle organizowane są do dziś. Spotykają się na nich osoby pracujące zawodowo lub będące na emeryturze, reprezentujące różne zawody i zainteresowania. Uczestników łączy chęć nabycia umiejętności w zakresie obsługi komputera i wykorzystania Internetu.

Kurs obejmuje osiem spotkań i podzielony jest na cztery bloki tematyczne: budowa komputera. charakterystyka sytemu operacyjnego Windows, edytor tekstu, przeglądarka internetowa wraz z omówieniem podstawowych zasad poruszania się po zasobach WWW, utworzenie konta pocztowego oraz jego obsługa w wybranym portalu internetowym.

Po ukończeniu kursu podstawowego wielu kursantów wyraziło chęć uczestnictwa w kolejnych bardziej zaawansowanych tematycznie spotkaniach. Wychodząc naprzeciw tym prośbom, praacownicy postanowili kontynuować nauczanie w nowej formie przy zastosowaniu metody kształcenia na odległość przez Internet.

Rozpoczęcie pracy wiązało się w pierwszej fazie z wyborem platformy edukacyjnej, czyli narzędzia informatycznego, stanowiącego pewną wirtualnie zamkniętą całość, po której poruszają się uczestnicy kursu. Program miał pozwalać na umieszczenie interaktywnych materiałów dydaktycznych (tablica) oraz umożliwiać komunikację między prowadzącym kurs a jego uczestnikami (forum).

Nauczanie przez Internet daje szerokie możliwości wykorzystania różnych form nauki. W kształceniu elektronicznym, w trakcie którego nauczyciel nie znajduje się w centrum procesu. istotna staje się forma przekazu informacji i komunikacji między prowadzącym kurs a słuchaczami. Informacja przekazywana uczniom może mieć postać obrazu. zdjęcia. tekstu. dźwięku, czy filmu. Bardzo dobre rezultaty uzyskuje się, wykorzystując w procesie nauczania barwy. łączenie obrazu z tekstem, dźwięku z obrazem, tekstu z dźwiękiem. W celu podniesienia efektywności procesu kształcenia, niezależnie od wieku słuchaczy, ważnym elementem kursu jest atrakcyjna forma sprawdzenia nabytej wiedzy (gry, quizy, testy) oraz możliwość jej weryfikacji w trakcie procesu uczenia się przez interakcje między uczestnikami kursu a prowadzącym, jak również przez kontakt uczących się między sobą (fora dyskusyjne, e-mail).

Edukacja elektroniczna daje możliwość utrzymania własnego tempa uczenia się (nauczanie asynchroniczne), a prawidłowo skonstruowany materiał dydaktyczny pozwala powrócić do trudnego materiału. w celu jego powtórzenia i pełniejszego zrozumienia.

Wykorzystanie gotowego. bezpłatnego (open-source) narzędzia. specjalnie przystosowanego do prowadzenia kursów w systemie e-learning. pozwoliło prowadzącemu na lepsze merytoryczne opracowanie materiału bez konieczności tracenia czasu na zagłębianie się w informatyczne zawiłości. Program nie wymaga od opracowującego kurs posiadania specjalistycznej wiedzy informatycznej.

W styczniu 2008 r. w Czytelni Naukowej odbyło się spotkanie inauguracyjne pierwszej edycji kursu dla seniorów w systemie e-learningu. Kurs na platformie Moodle przeznaczony jest dla wszystkich chętnych, którzy po ukoI1czeniu kursu podstawowego wyrażają chęć dalszego kształcenia lub dla osób posiadających podstawowe umiejętności w zakresie obsługi komputera, Internetu oraz poczty elektronicznej. Prezentowany na platformie materiał podzielony został na sześć jednostek tematycznych, każda opracowana jest według jednolitego schematu i obejmuje:
wybrany temat w formie rozbudowanej witryny internetowej wraz z rzutami ekranowymi i filmami instruktażowymi,
ćwiczenia (quizy) weryfikujące nabyte umiejętności,
hiperłącza do ciekawych witryn internetowych nawiązujących do omawianego zagadnienia, - literaturę przedmiotu (dostępną w filiach bibliotecznych).
Wielu absolwentów zachęconych możliwościami wykorzystania komputera zdecydowało się na jego zakup, wielu (nadal) regularnie korzysta ze stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu w Czytelni Naukowej. Nabyte umiejętności pozwalają seniorom w pełni korzystać z oferty bibliotek. Osoby starsze czują się zagubione we współczesnym świecie, także we współczesnej bibliotece. Rozwój technologii, w tym komputeryzacja bibliotek. buduje barierę dostępu do nich dla ludzi, którzy nie potrafią obsługiwać komputera. Rezygnacja z katalogów kartkowych oraz liczne udogodnienia proponowane przez biblioteki na stronach internetowych oraz w katalogach on-line (sprawdzanie dostępności, elektroniczne zamawianie książek, zgłaszanie propozycji zakupu, wyrażenie na forum opinii na temat przeczytanych książek, przeglądanie zakupionych nowości, recenzji) powodują, że starsi ludzie nie mogą w pełni samodzielnie korzystać ze zbiorów. Uczestnicy kursu, którzy poznali możliwości skomputeryzowanej nowoczesnej biblioteki, byli nimi zafascynowani. Podkreślali także fakt, że do tej pory byli przywiązani do jednej filii bibliotecznej, a teraz odkryli możliwości, które daje centralny katalog, obejmujący wszystkie filie na terenie dzielnicy.

Możemy powiedzieć z dumą, że nasi absolwenci powoli stają się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa informacyjnego. Zdajemy sobie sprawę, że jesteśmy w stanie przekazać niewielką część ogromu informacji dotyczących Internetu, a nasz kurs stanowi bazę do zgłębiania wiedzy.

Z analizy ankiet przeprowadzanych po zakończeniu cyklu spotkań oraz z bezpośrednich rozmów z ich uczestnikami wynika, iż obie formy (tradycyjna i e-learning) są bardzo pozytywnie postrzegane przez kursantów oraz przynoszą wymierne efekty w postaci większej satysfakcji z życia.

KATARZYNA URBANOWICZ MONIKA MOROZ
Xl Czytelnia Naukowa w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy Dzielnicy Ochota

[1] Pedagogika medialna. Red. Bronisław Siemieniecki. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2007, s. 124.
[2] Teoretyczno-metodyczne podstawy rozwoju e-learningu w edukacji u ustawicznej. Red. Zbigniew Kramka. Radom: Wydaw. Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, 2007, s. 97.
[3] O kursie podstawowym prowadzonym w Czytelni Naukowej Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy wspomniała Mirosława Dobrowolska w artykule pt. Działania aktywizujące seniorów "Poradnik Bibliotekarza" 2008 nr 1.