Agata Wolska
Zagrabiony – odzyskany. Historia powrotu ołtarza Wita Stwosza do Krakowa
Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2019.


Dopiero kilkanaście lat po zakończeniu II wojny światowej ołtarz Wita Stwosza powrócił po wojennej tułaczce do kościoła Mariackiego. Jego rabunek dokonany przez niemieckich nazistów, był największą stratą dla Krakowa w sferze dóbr kultury.

Po wywiezieniu figur ołtarza i demontażu jego struktury architektonicznej władze niemieckie nie pozostawiły kwitu odbiorczego ani protokołu rekwizycyjnego. W kościele Mariackim nie zachowały się jakiekolwiek dokumenty odnoszące się do tego wydarzenia, poza dość enigmatycznym zapisem w księgach ogłoszeń parafialnych o zamknięciu świątyni na rozkaz generalnego gubernatora.
Jak pisze autorka, historia powrotu tego poliptyku okazała się jednym z bardziej skomplikowanych procesów zanurzonych w tło polskich prac nad przyszłym traktatem pokojowym i w alianckiej polityce restytucyjnej. Ciekawa była rozbieżność między polską polityką i amerykańską wizją zwrotów oraz rekompensat strat wojennych.

Książka jest próbą rekonstrukcji tych wydarzeń. W starania o odzyskanie dzieła zaangażowanych było wiele osób. np. Karol Estreicher, Paweł Sapieha, Henry Ignatius Szymanski. Różne były sposoby jakich się imali „detektywi kulturalni”. Na przykład Karol Estreicher, który w raportach znajdował powtarzającą się jak upiorne echo informację o rabunku ołtarza mariackiego, uczynił z jego poszukiwań jeden z najważniejszych wątków swoich działań. Rozszerzył znacznie zakres geograficzny i sposoby zbierania danych. Sieć pozyskanych przezeń współpracowników w krajach neutralnych, Rzeszy i na terenach okupowanych zajmowała się „białym wywiadem”, analizując wychodzące oficjalne publikacje książkowe, przewodniki, periodyki i prasę codzienną.¹ Była to mrówcza praca ale gdyby nie pasja z jaką działano, nie osiągnięto by sukcesu – nie odzyskano by tego dobra narodowego.

Szczerze zachęcam do lektury.



^1. Por. A. Wolska, Zagrabiony – odzyskany. Historia powrotu ołtarza Wita Stwosza do Krakowa, Kraków 2019, s. 43