Wojciech Polak
Żółkiewski – pogromca Moskwy. Biografia
Kraków, Bialy Kruk, 2020

Ród Żółkiewskich, herbu Lubicz, wywodził się prawdopodobnie z Mazowsza, ale osiadł na Rusi Czerwonej. Przodkowie hetmana nie stronili od wojaczki. Stanisław Żółkiewski – ojciec, był trzy razy żonaty, ale potomstwo miał tylko z pierwszego małżeństwa.

Szkoła we Lwowie w Stanisławie juniorze, jak pisze autor książki, zaszczepiła nawyk czytania i samodzielnego kształcenia się. Żółkiewski z najwyższym upodobaniem czytał Cycerona, Wergilego i Horacego. Hetman był bibliofilem, chętnie nabywał nowe wydania ksiąg z interesujących go dziedzin. Zamiłowanie do starożytności znalazło odzwierciedlenie w systemie wartości przyszłego hetmana. Z jednej strony był bogobojnym chrześcijaninem, opierającym swoje życie na Dekalogu, a z drugiej - jako żołnierz i mąż stanu - kultywował wartości cenione przez starożytnych Rzymian, takie jak virtus czyli sprawność polegającą na postępowaniu według reguł prawa i honoru, umiejętności odróżniania dobra od zła i umiarkowaniu. Cenną wartością dla niego było pietas oznaczające szacunek dla ojczyzny i rodziny oraz fides oznaczające wzajemne zaufanie, dotrzymywanie słowa i lojalność. Wielki wpływ na przyszłego hetmana miał krewny Jan Zamoyski, znakomicie wykształcony, doktor obojga praw, sekretarz królewski.

W książce bardzo interesująco przedstawiono kulisy elekcji Henryka Walezego i późniejszych królów. W tych elekcjach brał udział Stanisław Żółkiewski ze swym mocodawcą, Janem Zamoyskim. Król Stefan Batory, był udanym wyborem szlachty po  Henryku Walezym, który szybko zrezygnował z polskiej korony. Batory podpisał pacta conventa i artykuły henrykowskie, zawężając nawet zakres kompetencji królewskich. Przeprowadził reformę armii, co miało służyć realizacji dalekosiężnych planów militarnych: wojnie z Moskwą i z Turcją. Wyzwolenie Węgier spod jarzma Osmanów było największym marzeniem Stefana Batorego.

Za rządów króla Zygmunta III Wazy hetman Stanisław Żółkiewski zasłynął jako pogromca Moskwy, doprowadzając do hołdu pokonanych przez wojska polskie carów Szujskich, wobec króla polskiego.¹

Książka ma dodatkowe walory oprócz ciekawego tekstu. Są nimi duża czcionka i wiele kolorowych ilustracji. Zapraszam do lektury.




^1. Por. Polak W., Żółkiewski – pogromca Moskwy, Kraków 2020, s.44