Jarosław Dudek
Chazarowie. Polityka-kultura-religia; VII-XI wiek
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016

Jarosław Dudek jest historykiem od ponad dwudziestu lat. Zajmuje się wczesnośredniowiecznymi dziejami Bizancjum, Bałkanów oraz ich relacjami z tureckimi ludami koczowniczymi Eurazji. Kim byli Chazarowie? Kiedy powstało ich państwo? W jakich okolicznościach przyjęli judaizm? To pytania, na które zdołamy uzyskać odpowiedź w czasie lektury proponowanej książki.

Geneza Chazarii, jak pisze autor, ma związek z dwoma ważnymi historycznymi wydarzeniami w dziejach Europy Wschodniej. Pierwszym z nich było pojawienie się po 360 r. Hunów. Uruchomiony został cykl wielkich migracji, w trakcie których Chazarowie zaistnieli jako grupa etniczna. Drugie wydarzenie dotyczy podboju Powołża i północnego Kaukazu, zainicjowanego i przeprowadzonego ponad 200 lat później przez pierwszych tureckich władców z rodu Aszyna. Na stepach Eurazji pojawiła się nowa potęga polityczna, której elementy ustrojowe i ideologiczne zostały wykorzystane do założenia fundamentów pod Chazarię w kategoriach państwa. Obszary, na których powstało państwo Chazarów, zostały uprzednio opisane przez starożytnych geografów i dziejopisów, którzy określili je mianem „Sarmacji” lub „Scytii”.¹

Próby rozstrzygnięcia znaczenia terminu „Chazar” i jego pochodnych jak dotychczas nie przyniosły zadowalającego rezultatu. Na przykład próbowano poszukać rodowodu tego słowa w perskim liczebniku „hazar” czyli „tysiąc”. Z kolei sięgając po zasób słów starotureckich, usiłowano wywodzić nazwę Chazarów od terminu „qiz-ar” czyli „lud północy”. Najbardziej prawdopodobnym źródłosłowem było jednak tureckie słowo „kaz-ar”, które oznaczało kogoś, kto był permanentnym wędrowcem.²

W historii Chazarów istotnym był konflikt z Bułgarami. Świadectwo o tym daje stary dokument pt. List króla Józefa. Wiarygodność treści Listu potwierdzają dowody pochodzące z niehebrajskich źródeł, istotnych dla poznania Chazarów. W pierwszej kolejności z kronik chińskich, które odnoszą się do okresu największej potęgi i rozległości terytorialnej państwa chazarskiego w VII-VIII w.³

Dlaczego ten temat zostaje podjęty? Niektórzy interesują się pochodzeniem narodu izraelskiego i zestawiają z historią tzw. „Chazarów”. Twierdzą, że jest to ta sama historia. Czy jest tak w rzeczywistości możemy spróbować się temu przyjrzeć pokonując trudy czytelnicze, do czego serdecznie zapraszam.


^1. Por. J. Dudek, Chazarowie - polityka, kultura, religia: VII-XI w., Warszawa 2016, s.39
^2. Tamże, s. 93
³. Tamże, s. 131