Sebastian Piątkowski
Życie codzienne Polaków w Generalnym Gubernatorstwie w świetle ogłoszeń drobnych polskojęzycznej prasy niemieckiej
Warszawa, Instytut Pileckiego, 2021

Książka, wydana przez Instytut Pileckiego, jest lekturą szczególną. Dotyczy bolesnego dla Polaków okresu okupacji niemieckiej z czasów II wojny światowej. Interesujące są źródła, na podstawie których można było odtworzyć życie codzienne w Generalnej Guberni. To materiały archiwalne, wspomnienia, relacje, a także prasa wydawana przez okupanta w latach 1939-1945, czyli tzw. gadzinówki. Jak napisał autor książki, przeanalizowane zostały zwłaszcza „Nowy Kurier Warszawski”, „Kurier Częstochowski” czy „Gazeta Lwowska” kolportowane na terenie całej Generalnej Guberni ¹. Mimo, że prasa służyła propagandzie okupanta w pierwszej kolejności, to jednak w każdym z dzienników GG zamieszczano liczne ogłoszenia drobne. Stanowiły one element, w który w niewielkim stopniu ingerowali Niemcy. W owych ogłoszeniach można dostrzec wiele wydarzeń i zjawisk nie odnotowanych w innych źródłach. W książce skupiono się na ludności polskiej, bo to prawie wyłącznie Polacy zamieszczali ogłoszenia w tych gazetach. Czasem zdarzały się inseraty niemieckie, voksdeutchów, Rosjan i Żydów, choć nie otwarcie. Specyficzną formą ogłoszeń były nekrologi.

Ogłoszenia drobne pozwalają przybliżyć takie elementy życia codziennego jak próby zachowania spójności rodziny, a przecież otoczenie tysięcy osób po wybuchu II wojny światowej było rozbite. Stefan Kisielewski tak zapamiętał obrazki z ulicy: Na murach wypalonych domów, na drewnianych parkanach ponaklejane było mnóstwo karteczek. Pod karteczkami tymi gromadziły się tłumy wytrwałych czytelników studiujących w skupieniu zawiadomienia o tym, co kto ma na sprzedaż albo kto kogo poszukuje ².

Inseraty w prasie gadzinowej pokazywały chęć budowania nowych związków, zapewnienia sobie i bliskim materialnych podstaw bytu i znalezienia odpowiedniej pracy. Znajomość języka niemieckiego i pochodzenie z określonych rejonów dawało możliwości zatrudnienia, co widać w anonsie radomskiej restauracji „Reischoff”: Gospodyni do restauracji, energiczna, lubiąca czystość, potrzebna od zaraz. Pierwszeństwo mają Poznanianki i Pomorzanki ³.

W ogłoszeniach znajdywały się anonsy na temat mieszkań, odzieży, obuwia i opału, poszukiwanie dodatkowych dochodów przez udział w handlu czy też lokowanie kapitału, podnoszenie kwalifikacji na rynku zatrudnienia przez naukę i dokształcanie się. W końcu ogłoszenia odzwierciedlają problemy takie jak borykanie się z utratą dokumentów osobistych i najróżniejszych ruchomości. Wszystko to przynależało do problematyki „życia codziennego”.

Masowe aresztowania przez komunistów na Kresach Wschodnich, deportacje do Kazachstanu i w inne rejony Związku Sowieckiego, a także masakry więźniów, dokonane np. we Lwowie latem 1941 r. przesłoniły w pewnym stopniu różne formy okupacyjnych represji. Należał do nich m.in. przymusowy pobór Polaków do Armii Czerwonej przeprowadzany już w okresie okupacji, a także po rozpoczęciu przez Niemców inwazji na ZSRS. Wielu z ogłoszeniodawców „Gazety Lwowskiej” poszukiwało bliskich, którzy przymusowo zostali żołnierzami sowieckimi ⁴.

Zapraszam do interesującej lektury, która może bardzo wzbogacić wiedzę o życiu Polaków pod okupacją przede wszystkim niemiecką, ale i sowiecką.

^1. Por. S. Piątkowski, Życie codzienne Polaków w generalnym Gubernatorstwie w świetle ogłoszeń drobnych polskojęzycznej prasy niemieckiej, Warszawa, Instytut Pileckiego 2021, s.13
^2. Por. Tamże, s.36
^3. Por. Tamże, s.41
⁴. Por. Tamże, s.58