Stefan Kieniewicz
Pamiętniki
do druku przygotował Jan Kieniewicz
Kraków, Wydawnictwo Znak, 2021.

Stefan Kieniewicz, znakomity historyk XIX w., uważany jest za specjalistę zwłaszcza od Powstania Styczniowego. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, z Kresów. W wolnej Polsce wybrał drogę inteligenta. Czytał światową literaturę w pięciu językach i… nie uważał się za poliglotę. Napisał samokrytycznie: Naczytałem się w życiu pamiętników i nauczyłem się oceniać ich wątpliwą wartość źródłową. Również w poniższej lekturze czytelnik nie rozpozna »całej prawdy i tylko prawdy«. Pamięć moja jest jednostronnie selektywna, a co więcej zawodzi w siedemdziesiątym pierwszym roku życia ... ¹ Pierwsze wspomnienie z dzieciństwa, które autor „Pamiętników” był w stanie datować, związane było z pogrzebem dziadka z 1911 r., a mały Stefek miał wówczas ok. 3 lat.

Z historią zaznajamiał się Stefan Kieniewicz bez obowiązku i bez wysiłku. Rozpoczął od lektury pt. "Książką Zosi. Opowiadania babuni o Ojczyźnie". Jak wspomina: Cieszyła się ta książka najgorszą opinią w kręgach postępowych jako rozwlekłe patriotyczne gawędziarstwo, ale Stefanowi Kieniewiczowi wcale nie wydawała się głupia.² Wspominał czasy I wojny światowej, gdy fronty „przewalały” się, rujnując domostwa, burząc cały dotychczasowy porządek. Dzieci jednak zawsze szukały możliwości zabawy: na jednym z pierwszych, zimowych spacerów w okolicy [Mozyrza] zdarzył się komiczny incydent. Zebrałem z ziemi większą ilość czarnych kuleczek i wsunąłem do kieszeni palta, przekonany, że nadadzą się w domu do zabawy. Później z kretesem o nich zapomniałem, w cieple zaś „kuleczki” odtajały. Były to kozie bobki...³.

„Pamiętniki” Stefana Kieniewicza obfitują, w różne często bardzo osobiste wspomnienia, zaprawione sporą dozą humoru. Frapujący tytuł pokaźnej objętościowo części II brzmi: "Pamiętnik z lat późnego dojrzewania". O swobodzie stylu pisarskiego Kieniewicza niech zaświadczy poniższy fragment: W ostatnich dniach września 1925 r spotkał mnie w Poznaniu Heruś [czyli Hieronim, starszy brat Stefana], który tu likwidował własne studenckie sprawy. Udzielił mi praktycznych rad, jak należy się zachowywać w stosunkach z Janiusią [czyli starszą kuzynką], a raczej czego należy unikać. Parę dni później pośród serdecznych powitań ktoś ukradł jedną z bardzo licznych walizek Janiusi, co wywołało z miejsca krótkie spięcie, niestety nie ostatnie...⁴

Stefan Kieniewicz ciekawie opisał panujące wówczas obyczaje np. zabawy w karnawale, dodając anegdoty. „Uchodziło” w karnawale znaleźć się na kilku bardziej „wziętych” balach publicznych, gdzie wstęp był płatny, za imiennymi zaproszeniami. Odbywały się one w poznańskim Bazarze. Zdarzało się pójść po całonocnej zabawie do pracy. Sobotnie zabawy stanowiły problem ze względu na mszę niedzielną, wówczas tylko przedpołudniową. Do fasonu należało chodzenie wprost na prymarię – stąd anegdota o panience, która poszła do kościoła z balonikiem ukrytym pod futrem. Balonik przyciśnięty przez drzemiącą dziewczynę pękł z hukiem w czasie nabożeństwa…⁵

Książka zawiera również treści poważniejsze np. dotyczące okupacji hitlerowskiej, Powstania Warszawskiego, pobytu w obozach czy lat stalinowskich.

Polecam tę lekturę na długie zimowe wieczory.

^1. Por. S. Kieniewicz, Pamiętniki, Kraków 2021, s. 13
^2. Por. Tamże, s.25
^3. Por. Tamże, s.38
^4. Por. Tamże, s.102
^5. Por. Tamże, s.108