Piotr Kitrasiewicz
Filmowcy przedwojennej Warszawy
Warszawa, Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego, 2022.

Książka jest niezwykle ciekawą monografią przybliżającą warszawski świat filmu okresu dwudziestolecia międzywojennego. Autor przybliża różne ciekawostki z życia i twórczości reżyserów takich jak: Michał Waszyński, Mieczysław Krawicz, Juliusz Gardan, Henryk Szaro, Jan Nowina-Przybylski, Ryszard Ordyński, Leonard Buczkowski i Józef Lejtes.

Pierwszą polską wytwórnią, w której powstawały pełnometrażowe filmy fabularne w Warszawie, był „Sfinks”. Twórcą, który zrealizował najwięcej filmów w polskiej przedwojennej kinematografii był Michał Waszyński. Jego debiut reżyserski przypadł na schyłek kina niemego. Odnalazł się jednak również w epoce kina dźwiękowego. Po Fortunie kasjera Śpiewankiewicza, który nie stał się jednak szlagierem kinowym, postanowił wyreżyserować film na podstawie powieści Ferdynanda Ossendowskiego pt. Sokół pustyni. Razem ze wschodzącą gwiazdą polskiego kina, Eugeniuszem Bodo, założył wytwórnię „B.W.B.” Choć deklarował, że uczynię wszystko, aby nasz afrykański film mógł śmiało i w zwycięskim pochodzie przebiec kina europejskie i trafić nawet do Hollywood, to się nie udało.¹ Recenzenci doceniali wylansowanie Adolfa Dymszy, choć, jak podkreślano, jego talent nie został wystarczająco wykorzystany. Waszyński umożliwił także debiut Mieczysławie Ćwiklińskiej. Ogromny sukces frekwencyjny odniosła ekranizacja powieści Dołęgi-Mostowicza pt. Znachor i jej kontynuacja pt. Profesor Wilczur. Znachor Waszyńskiego przetarł szlak do dalszych ekranizacji prozy Dołęgi-Mostowicza. Do wybuchu wojny zamierzał nakręcić Strasznego dziadunia, na podstawie powieści Marii Rodziewiczówny oraz komedię muzyczną Kwiaciarka.

Waszyński został wywieziony na Syberię po wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski. Wolność zwrócił mu Układ Sikorski-Majski, podpisany w sierpniu 1941 r.² W okresie powojennym Waszyńskiemu sprzyjała fortuna, żył jak książę z bajki. Pozostał w Rzymie i wżenił się w książęcą rodzinę. Poślubił podstarzałą włoską księżnę, Marię Dolores Tarantino. Dzięki szerokim znajomościom próbował wpływać np. na obsadę amerykańskiej adaptacji powieści Quo vadis, H. Sienkiewicza, do której proponował Audrey Hepburn, młodziutką wówczas modelkę, jako Ligię. W tej roli została jednak obsadzona doświadczona aktorka, Deborah Kerr. Audrey Hepburn otrzymała swoją szansę w Rzymskich wakacjach, który to film przyniósł jej wielką rzeczywiście popularność.

Twórcą filmowym, który pozostawił niewiele mniejszy dorobek od Waszyńskiego był Michał Krawicz.. Był to wszechstronny człowiek kina. Zajmował się nie tylko reżyserią, ale i scenografią oraz kierował produkcją. Działał także na rzecz podniesienia jakości filmu polskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Starał się o nowoczesne wyposażenie atelier i laboratorium filmowego. Jako reżyser zadebiutował w 1929 r. filmem Grzeszna miłość. Potem powstał film Szlakiem hańby. Próbował też sił w historycznych filmach kostiumowych jak Księżna Łowicka, w którym w głównej roli wystąpiła Jadwiga Smosarska. Fundusze na ten kosztowny film Krawicz uzyskał z produkcji komedyjki: Ułani, ułani, chłopcy malowani. Z powstaniem tego filmu wiązał się pewien skandal. Oprócz Księżnej Łowickiej Karwicz zrealizował m. in. komedię Każdemu wolno kochać z Adolfem Dymszą i Mirą Zimińską oraz Szpiega w masce z Hanką Ordonówną.

Zapraszam do zagłębienia się w wakacyjnej lekturze.

 

^1. Por. P. Kitrasiewicz, Filmowcy przedwojennej warszawy 2022, s. 18

^2. Tamże, s. 46