Jarosław Molenda
Alfred Szklarski: sprzedawca marzeń. Pierwsza biografia twórcy przygód Tomka Wilmowskiego
Warszawa, Instytut Pamięci Narodowej, 2022

Książki o przygodach Tomka Wilmowskiego zafrapowały miliony nastolatków. Alfred Szklarski odniósł niebywały sukces. Początkowo znany był jedynie na Śląsku, z czasem jego książki stały się popularne na całym świecie. Główny bohater serii – Tomek Wilmowski podróżował, a z książek Szklarskiego można było nauczyć się zarówno geografii, jak i historii. Można było poznać panujące na egzotycznych lądach zwyczaje, a poza tym powieści uczyły również przyjaźni i męstwa. Kim był autor tak poczytnych powieści przygodowych?

Po rewolucji 1905 r. ojcu Alfreda Szklarskiego, Andrzejowi, udało się uciec do Stanów Zjednoczonych. Andrzej Szklarski był członkiem PPS, został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej przez policję carską. Dzięki wpłaconej łapówce udało mu się uciec inwigilującej go carskiej ochranie. Po wielu perypetiach dotarł do Stanów Zjednoczonych. Według oficjalnej wersji Fredzio urodził się w Stanach, pochodził z chicagowskiego Jackowa, gdzie było najwięcej imigrantów z Polski.¹

Szklarscy jak inni, starali się przystosować do realiów nowego kraju, lecz im to niezbyt wychodziło. Problemy rasowe i narodowościowe dawały znać o sobie, a każda nacja walczyła o prestiż. Gdy koniunktura gospodarcza stawała się niepomyślna, przedsiębiorcy zwalniali w pierwszej kolejności pracowników obcych narodowości. Polacy cierpieli z tego powodu trochę mniej niż czarnoskórzy. O ofiarach I wojny światowej toczącej się w Europie nikt w Chicago wówczas nie myślał. Bardzo ciekawe dygresje autora dotyczyły samego Chicago z okresu rozwoju – było to pierwsze miasto drapaczy chmur, ale rozwijała się również przestępczość.

Alfred Szklarski jako młodzieniec chodził na przedstawienia, w których występowali prawdziwi Indianie. Fascynowała go brawurowa tresura mustangów, mistrzowska jazda na koniu, ostry zapach prochu… Wówczas jeszcze pogranicze Stanów Zjednoczonych z Meksykiem często płonęło, bo wojowniczy Komancze od czasu do czasu niepokoili nadgraniczne osady.² Później w swoich powieściach Szklarski opisywał innych Indian – walczących o swą wolność.

Kiedy Alfred Szklarski znalazł się w Polsce i jak wypadła ówczesna Polska w porównaniu z USA? Jakie były późniejsze koleje losu? Córka Alfreda Szklarskiego, Bożena Szklarska-Nowak tak wspominała: „Ojciec nigdy nie należał do partii, nie był dyspozycyjny”. Okazuje się, że Alfred Szklarski miał w swoim życiorysie pewną rysę, ale dotyczyła ona trudnych czasów II wojny światowej. Jak pisze autor jego biografii: "Trudno jednoznacznie ocenić motywy, które kierowały Szklarskim, bez wątpienia też należałoby się powstrzymać od jednostronnego potępiania go, nie zapominając oczywiście, że współpraca z czasopismami wydawanymi przez okupanta nie przynosi chwały."³

Jarosław Molenda podkreślił, że literatura dla dzieci w historii powojennej Polski była bardzo ważna dla władzy w wyedukowaniu nowego człowieka tzw. homo sovieticus. Alfred Szklarski nie był typem propagandowca, co nie oznacza, że nie starał się odnaleźć w ówczesnej rzeczywistości. Jednakże jego książki dawały młodym ludziom marzenia o podróżach, które w końcu, po pełnym odzyskaniu niepodległości można było zrealizować.

Zachęcam do lektury.

 

^1. Por. J. Molenda, Alfred Szklarski, sprzedawca marzeń. Pierwsza biografia twórcy przygód Tomka Wilmowskiego, Warszawa 2022, s. 37
^2. Tamże, s. 46
^3. Tamże, s. 18