Mikołaj Kopernik, genialny astronom i wszechstronnie utalentowany człowiek schyłku średniowiecza i początków renesansu, urodził się prawdopodobnie 19 lutego 1473 r., a więc 550 lat temu, w Toruniu, w rodzinie kupca Mikołaja i Barbary pochodzącej z rodziny Watzenrodów. Niektórzy podają jednak jako datę urodzin Mikołaja Kopernika 1.03. Mikołaj miał troje starszego rodzeństwa: brata Andrzeja, siostry Barbarę i Katarzynę.
Pochodzenie Koperników było przedmiotem zainteresowania uczonych od końca XVIII w. Podróżnik Jahann Erich Biester w 1791 r. pisał o nim, że Jego fizjognomia, podobnie jak nazwisko, które prawdopodobnie brzmiało Zepernik, świadczą że ojciec uczonego był polskim chłopem.¹ Późniejsze teorie wiązały nazwisko z nazwą metalu (miedź, czyli Kopper). Zwyciężył pogląd, że nazwisko astronoma pochodzi od nazwy wsi położonej na środkowym Śląsku, która nazywała się Koperniki.

Dziadek uczonego, Jan Kopernik, występował już jako zamożny kupiec. Ojciec Mikołaja zmarł gdy chłopiec miał 10 lat. Po śmierci Mikołaja seniora rodziną zajął się brat Barbary, Łukasz Watzenrode, świetnie wykształcony przyszły biskup warmiński. To dzięki jego wsparciu finansowemu Mikołaj i jego brat Andrzej mogli rozpocząć studia matematyczno-przyrodnicze na Akademii Krakowskiej w 1491 roku. Mikołaj Kopernik studiował również prawo w Bolonii, tam gdzie jego wuj, Łukasz Watzenrode zdobył doktorat i prowadził symbolicznie, przez krótki czas wykłady uniwersyteckie. Studiował też medycynę i filologię grecką. Jako lekarz starał się wyleczyć swojego brata, Andrzeja, który który w Rzymie nabawił się choroby zwanej leprą. Był to być może trąd lub inny rodzaj choroby bardzo zakaźnej.

Kopernik był poddanym polskiego króla. Po łacinie pisał listy i swoje dzieła. Karol Górski, autor książki pt. "Mikołaj Kopernik. Środowisko społeczne i samotność", twierdzi, że astronom znał też język polski, mimo że nie zachowały się żadne jego teksty spisane po polsku. Może to wynikać z faktu, że w tamtym czasie język polski nie był upowszechniony w piśmie. Literacki polski zaczął nabierać znaczenia dopiero w poł. XVI wieku, dzięki twórczości Mikołaja Reja.

Kopernik podczas studiów na krakowskiej uczelni poznał instrumenty astronomiczne i nauczył się posługiwać tablicami astronomicznymi. Po raz pierwszy zetknął się także z krytycznym podejściem do geocentrycznej koncepcji Ptolemeusza. Po śmierci Łukasza Watzenrode objął posadę kanonika przy katedrze we Fromborku.

Solidnym fundamentem pod najważniejsze dzieło Mikołaja Kopernika pt. "O brotach sfer niebieskich", był niewielki "Komentarzyk", przeznaczony właściwie dla najbliższych współpracowników i rodziny. Jeszcze podczas pobytu we Włoszech Mikołaj wiele czasu poświęcał na samodzielne obserwacje astronomiczne i zgłębianie ptolemeuszowskiej koncepcji. Podczas swoich astronomicznych obserwacji miał do wykorzystania dość ograniczoną liczbę przyrządów. Pierwszy teleskop został skonstruowany dopiero na początku XVII w. przez Hansa Lipperheya. Kopernik mógł korzystać z kwadrantu słonecznego, przeznaczonego do obliczania szerokości geograficznej danego punktu, sfery armilarnej do wyznaczania współrzędnych równikowych i ekliptycznych, oraz triquetrum, przyrządu umożliwiającego obserwacje astronomiczne. Dokładność obserwacji Kopernika zadziwia, tym bardziej że swoje obliczenia przeprowadzał w systemie sześćdziesiątkowym.²

Kopernik, jak przystało na wszechstronnego uczonego swoich sił próbował również w ekonomii. Stal się autorem reformy monetarnej. W 1522 roku opracował "Traktat o monetach", w którym przedstawił zasadę wypierania z rynku lepszego pieniądza przez gorszy, dziś znaną jako prawo Kopernika–Greshama. Swoją regułę publicznie przedstawił na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu w 1522 r. Podczas wystąpienia apelował także o monetarną unifikację Korony i Prus i wskazał, w jaki sposób można zabezpieczyć pieniądz przed dewaluacją. Opracował kilka rozpraw o monecie. Na podstawie zachowanych przekazów jako pierwszą można uznać powstałą w 1517 r. pracę pt. "Meditata" ("Rozmyślania"). Ukoronowaniem była trzecia rozprawa pt. "De estmatione monete" ("O szacunku monety").

Z problemem pieniądza Kopernik zetknął się w swojej praktyce jako administrator dóbr kapitulnych. Zjazd stanów pruskich w Elblągu 26.05.1516 r. zobowiązał biskupa Fabiana do zwrócenia się do wielkiego mistrza ze skargą na fałszowanie pieniędzy przez Zakon Krzyżacki. Mikołaja Kopernika zajmowały nie tylko sprawy polityki pieniężnej. Posłowanie do wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego wymagało nie tylko talentu dyplomatycznego ale i znajomości prawa. Dużo czasu Mikołaj Kopernik przeznaczył na umacnianie i przygotowanie obrony zamku w Olsztynie podczas tzw. wojny pruskiej w latach 1519–1521. Obrona była skuteczna a Mikołaj Kopernik wykazał się zdolnościami organizatorskimi, zmysłem dyplomatycznym i talentem przywódczym. ³

W 1539 r. do Fromborka przybył Georg Joachim von Lauchen, niemiecki uczony, astronom, matematyk, lekarz, kartograf, zwany Retykiem. To właśnie on namówił Kopernika do wydania drukiem "De revolutionibus orbium coelestium" ("O obrotach sfer niebieskich"). Przełomowe dzieło Mikołaj Kopernika ostatecznie ukazało się drukiem dopiero w marcu 1543 r. w Norymberdze. Trzy miesiące wcześniej astronom doznał wylewu krwi do mózgu. Zmarł w maju 1543 roku.

Heliocentryczną teorię Kopernika potwierdził włoski badacz Galileusz, a na ziemiach cesarstwa niemieckiego podobne wnioski z badań wyciągnął Jan Kepler. Teorię Mikołaja Kopernika w swoich badaniach wykorzystał również Kartezjusz.

 

KM