Jan Matejko (1838-1893)
Malarz, rysownik, twórca obrazów historycznych i batalistycznych, historiozof.
Jan Matejko jeden z najwybitniejszych malarzy pochodzenia w połowie czeskiego (po ojcu) a w połowie niemieckiego, zafascynowany polską kulturą i historią, stał się z wyboru Polakiem. Urodził się 24.06.1838 r. Był chorowity - miał bardzo słaby wzrok a mimo to namalował 300. portretów, obrazów historycznych i setki rysunków oraz szkiców. Najważniejsze spośród obrazów Matejki to: „Bitwa pod Grunwaldem”, „Batory pod Pskowem”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Kościuszko pod Racławicami”, „Unia Lubelska”, „Kazanie Skargi”, „Rejtan”, „Hołd Pruski”,, „Konstytucja 3 Maja”. Reprezentował nurt historyzmu w malarstwie. Do grona jego uczniów należeli m. in. Stanisław Wyspiański, znakomity symbolista - Jacek Malczewski i Józef Mehoffer, przedstawiciel secesji. Jan Matejko uczył się malarstwa w Krakowie, Monachium i w Wiedniu. Był wykładowcą malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Pochodził z wielodzietnej rodziny i sam doczekał się licznego potomstwa. Życie osobiste i rodzinne okazało się jednak pełne problemów z powodu trudnego charakteru żony, Kornelii Teodory Giebułtowskiej, a w końcu z powodu jej choroby psychicznej. Teodora pozowała jako pierwowzór znanych postaci historycznych, np. pozowała do obrazu Hołd Pruski jako królowa Bona. Jan Matejko użyczył swojej twarzy kilku postaciom historycznym np. Stańczykowi.
Życie artystyczne tego wybitnego malarza zostało uwieńczone sukcesem w postaci licznych nagród i wielkiego zainteresowania publiczności, również nabywców jego dzieł. Jeden z wielkich batalistycznych olejnych obrazów Matejki wystawiono m. in. w salonie artystycznym Gracjana Ungra w Warszawie. Salon został zbudowany jako hala obok Pałacu Czartoryskich-Potockich. Znany wydawca, drukarz i przedsiębiorca wystawił w nim w latach 1881-82 Bitwę pod Grunwaldem, która zrobiła na ówczesnej publiczności warszawskiej wprost niezapomniane wrażenie. Malarstwo polskie, obok wielkiej poezji romantycznej, muzyki Chopina i Moniuszki, stanęło na wyżynach artystycznych głównego ówczesnego posłannictwa: stwierdzenia przed światem żywotności, odrębności oraz wielkości narodu polskiego.1
Dla obecnego Roku Kopernika symbolicznym okazuje się portret Mikołaja Kopernika, namalowany przez mistrza Jana na czterechsetletnią rocznicę urodzin astronoma. Portret zatytułowany Astronom Kopernik – rozmowa z Bogiem, okazuje się być bardzo psychologiczno-metafizycznym. Intrygujące światło padające na osobę Kopernika miało podkreślić, że wiekopomne odkrycie mogło mieć miejsce dzięki oświeceniu Opatrzności. Ten obraz Matejki był prezentowany publiczności brytyjskiej w okresie od 21 maja do 22 sierpnia 2021 w National Gallery w Londynie.
Jan Matejko zmarł 1.11.1893 - w obecnym roku obchodzimy więc 185. rocznicę urodzin i 130. rocznicę jego śmierci.
KM
1. Por. J. Miziołek, Matejko w salonie Ungra, „ND” 2023, nr 87, s. M6
