lloyd Llewellyn-Jones
Persowie: epoka wielkich królów 
Poznań, Rebis, 2023

Ta książka to błyskotliwe i nieco prowokacyjne studium jednego z największych imperiów. Autor przedstawił Persję głównie na podstawie perskich źródeł, wobec tego Persowie nie zostali ukazani jako barbarzyńcy, jak to najczęściej przedstawiali ich Grecy. Autor traktuje Persów jako lud o wyrafinowanej kulturze, silnych gospodarczo, potężnych militarnie i uzdolnionych intelektualnie. Rządy wielkich królów Persji rozciągały się od Libii po stepy Azji oraz od Sudanu po Pakistan. Z nauki historii w szkole znamy być może imiona niektórych królów np. Cyrusa, Dariusza, czy Kserksesa. Królewska retoryka na grobowcu Dariusza podkreślała pogląd, że wszystkie podbite ludy zjednoczyły się w służbie Wielkiemu Królowi, wojowniczemu władcy, którego „włócznia sięgnęła daleko”.¹

W tej książce odbędziemy podróż w czasie i przestrzeni, śledząc narodziny, wzrost i konsolidację perskiego imperium od skromnych początków plemiennego państewka w płd. - zach Iranie, po okres, w którym Persja dominowała jako pierwsze supermocarstwo w dziejach. Autor ukazał styl życia, gust i smak Persów, ich wierzenia religijne i poglądy polityczne. Zdaniem autora, powstanie imperium perskiego umożliwiło pierwszy znaczący i trwały kontakt między Wschodem a Zachodem. Otworzyło się ono, po raz pierwszy w dziejach, na międzynarodowy dialog, gdyż Persowie byli oświeconymi despotami. Co to oznaczało? W przeciwieństwie do  Rzymian czy Imperium Brytyjskiego Persom nie zależało na narzucaniu swojego języka i swojej religii podbitym ludom. Zaskarbiali sobie swoiste zaufanie wśród narodów, pozwalając im trwać przy swoich wartościach np. w przypadku Żydów, stosowali aramejski by ogłaszać swoje dekrety. Posługiwali się też innymi lokalnymi językami.²

Lloyd Llewellyn-Jones zadał ciekawe i zasadnicze pytanie - jeżeli perskie imperium było tak znaczącym w świecie, określającym swoją epokę tworem, to dlaczego starożytnym Persom nie przyznaje się należytego im miejsca w historii? Okazuje się, że dość późno odczytano pismo perskie i dało ono bardziej asumpt do poznania np. Asyrii i w ogóle Mezopotamii niż w szczególności perszczyzny.³ Jednak za pośrednictwem dwóch różnych źródeł zewnętrznych tj. Biblii hebrajskiej (Starego Testamentu) oraz dzieł klasycznych greckich i rzymskich autorów świat dowiedział się o Persach. W Biblii został zawarty przekaz o życzliwości Persów, których wielki Król Persji, Cyrus, pozwolił Żydom wrócić do domu, by zbudowali nową (drugą) świątynię w Jerozolimie na miejscu pierwotnego sanktuarium króla Salomona. Autorzy klasyczni ukazali jednak Persję wyłącznie w negatywnym świetle. Autor jednak zaznacza, że Grecy mieli pewną obsesję na punkcie Persów.

Jak to było być Persem? Czy Persowie byli wyłącznie kapryśni, szaleni, namiętni i podstępni, czy raczej zdyscyplinowani, ascetyczni i szczerzy w postępowaniu. Czy tylko genialnie budowali swój PR, czy mogli rzeczywiście zaskarbić sobie wdzięczność i szacunek innych narodów? Zapraszam do przeczytania proponowanej lektury.

KM  

^1. Por. L.Llewellyn-Jones, Persowie : epoka wielkich królów, Poznań 2023, s.19
^2. Tamże, s.22
^3. Tamże, s.27