Zielone berety z "koniczynką": dzieje szkół Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej 1905-1948
red. Jolanta Niklewska
Warszawa: Muzeum historyczne m.st. Warszawy, 2012

Niewiele szkół warszawskich było tak ściśle
związanych z powstaniem i rozwojem swej dzielnicy, jak ta,
która za godło miała koniczynkę.*

Niektórzy mieszkańcy Ochoty, być może, pamiętają jeszcze szkołę Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej. W swoim czasie należała ona do czołówki placówek oświatowych w Warszawie. Jej początki sięgają 1905 roku, a z dzielnicą Ochota związała się na początku lat 30-tych XX wieku, kiedy to, dla potrzebującej nowych pomieszczeń szkoły, wybudowano nowy gmach u zbiegu ulic Białobrzeskiej i Radomskiej (w tym okresie było tu jeszcze zupełne pustkowie). Znalazły w nim miejsce gimnazjum i liceum dla dziewcząt.
Gimnazjum Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej wrosło trwale w krajobraz Ochoty – jego uczennice nazywano swojsko szachtmajerkami, chwalono doborowy zespół nauczycieli i społeczne zaangażowanie w życie dzielnicy.**
Do szkoły uczęszczały dziewczęta z różnych środowisk. Z jednej strony były to córki oficerów wojskowych i wysokich urzędników państwowych, z drugiej - dziewczęta z ubogich rodzin, którym udzielano zniżek w czesnym. Obowiązkowe jednolite mundurki i przyjęte zasady wychowawcze sprawiały, że dziewczęta biedniejsze nie odróżniały się od bogatych, a miarą oceny były zdobyte umiejętności i wiedza.
Do wychowanek szkoły należały chociażby Wanda i Jadwiga Piłsudskie, hrabianka Anna Branicka z Wilanowa czy przyszła poetka - Wanda Chotomska.
Dalszy rozwój placówki przerwał wybuch II wojny światowej. Najpierw gmach został uszkodzony przez bombardowanie, a potem zarekwirowany przez wojsko niemieckie na szpital wojskowy. Szkole pozostawiono kilka pomieszczeń i zezwolono na prowadzenie kursów krawiecko-bieliźniarskich - pod ich przykrywką prowadzone były jednak zajęcia edukacyjne. Wiele uczennic spotykało się także na tajnych kompletach w różnych innych lokalizacjach, realizując program gimnazjum i liceum z końcowym egzaminem maturalnym.
Po wojnie szkoła znalazła chwilowo schronienie w Komorowie. Budynek na Ochocie wymagał gruntownego remontu, na który potrzebne były nakłady finansowe, ale także stosowne pozwolenia. W nowej rzeczywistości ideowej i prawnej zdobycie ich było nie lada wyzwaniem, a ostatecznie okazało się niemożliwe. W 1948 roku szkoła została zamknięta, a budynek przejęły władze miasta.

Nakładem wydawnictwa Muzeum Historycznego m.st. Warszawy ukazało się opracowanie dotyczące szkoły Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej. Książka „Zielone berety z "koniczynką": dzieje szkół Fundacji im. Wandy z Posseltów Szachtmajerowej 1905-1948” oparta jest w dużej mierze na wspomnieniach nauczycieli i uczennic (dokumenty związane z działalnością placówki spłonęły podczas Powstania Warszawskiego). Znalazły się w niej również informacje zaczerpnięte z ocalałych numerów „Koniczynki”, pisemka redagowanego przez szkołę. Materiał uzupełniają fotografie i zdjęcia pamiątek oraz pełna lista nauczycieli i wychowanków.

* Jerzy Kasprzycki, Korzenie miasta: warszawskie pożegnania. T. 4, Mokotów i Ochota, Warszawa, 1999, s.34
** Tamże