Warszawskie kawiarnie literackie
Andrzej Z. Makowiecki
Warszawa, Iskry, 2013

Kawiarnia kształtowała nowy obyczaj, modę, ubiór. Była więc miejscem rozrywki i konsolidacji środowisk literackich, umożliwiała kontakty, zawieranie znajomości, lansowanie określonych postaw, opinii i wartości literackich, dawała bezpośrednie kontakty twórców z publicznością – tak we wprowadzeniu pisze prof. Andrzej Makowiecki, cytując za informacją ze „Słownika literatury polskiej XIX wieku”.
Znakomite rozpoznanie społecznych funkcji kawiarni literackiej w dwudziestoleciu międzywojennym można znaleźć w książce Janusza Stardeckigo o Skamandrze. Jak pisze autor nieco dalej: Stradecki wyodrębnił w niej dwa podstawowe modele kawiarni literackiej dwudziestolecia: kawiarni-kabaretu (np. Picador) i kawiarni-klubu np. Ziemiańska.

Autor stopniowo przechodzi od opisu kawiarni doby Romantyzmu, przez okres Młodej Polski, Międzywojnia aż po czasy powojenne. Ciekawym przykładem nietypowego locum, w którym spotykali się artyści była tzw. mleczarnia o nazwie "Nadświdrzańska". Menu tej mleczarni odpowiadało jej nazwie, ponieważ podawano tu poza napojami jedynie dania z sera, mąki i jaj. Najpopularniejszym napojem była tak zwana wiejska kawa z dużą ilością mleka lub śmietanki, do tego podawano chleb pytlowy ze śmietankowym masłem i domowym twarożkiem. Jak podaje Herbaczyński: „Nadświdrzańska" posiadała też jakąś tajemnicę przygotowywania kefiru i zsiadłego mleka, z którym konkurencji żadne inne nie wytrzymywało.1

Z relacji Duninowny wynika, że wśród klienteli Nadświdrzańskiej można było spotkać przedstawicieli środowiska teatralnego np. Osterwę czy Mieczysława Limanowskiego, późniejszego współtwórcę wraz z Juliuszem Osterwą Teatru Reduta. A w II Rzeczypospolitej środowisko warszawskie wówczas zasilili przenoszący się po wojnie do Warszawy znani pisarze Młodej Polski m. in. Staff, Irzykowski, Boy-Żeleński, Tetmajer itd.

Otwarcie kawiarni "Pod Pikadorem" poprzedziły zabiegi organizacyjne. Najpierw trzeba było sprecyzować zasady korzystania z kawiarni z jej właścicielem, panem Kazimierzem Życkim. Następnie należało się zwrócić o urzędowe pozwolenie na organizowanie w kawiarni występów kabaretowych zespołu pod nazwa Picadora. Czwórka założycieli: Leszek Serafinowicz, Tadeusz Raabe, Julian Tuwim i Antoni Słonimski złożyła oficjalne pismo 28 listopada 1918 r. do organów zarządzania miastem z prośbą o pozwolenie... 2

A po II wojnie światowej w ocenie Artura Międzyrzeckiego bilans kawiarń przedstawiał się ubogo: Niewiele było u nas po wojnie popularnych kawiarń literackich – parę stolików w kawiarni PIWu na Foksal, w latach pięćdziesiątych, później stolik Antoniego w Ujazdowskiej, stolik Konwickiego w kawiarni Czytelnika na Wiejskiej, to wszystko.

Gustaw Holoubek stał się stałym uczestnikiem rozmów i naczelnym „opowiadaczem” anegdot w roku 1964 w kawiarni Czytelnika. Choć kawiarnia nie starała się manifestacyjnie zasłużyć na miano „siedliska opozycji”, jednakże bieżące negatywnie oceniane w środowisku pisarskim posunięcia władzy, mobilizowały uczestników do okazywania sprzeciwu...

Wiele takich ciekawostek znajdziemy w proponowanej książce.

1 Por. A. Makowiecki, Warszawskie kawiarnie literackie, Warszaw 2013, s.50
2 Tamże, s.86


Spis treści

OD AUTORA 7
WPROWADZENIE 9
ANTENATKI ROMANTYCZNE I POSTYCZNIOWE 19

KAWIARNIE MŁODOPOLSKIE 27
Młodopolskie początki, czyli Starorypałka 34
Nieformalny klub literacki w kawiarni Miki 37
Letni ogródek w Nadświdrzańskiej 50
Kawiarnia literacka całą gębą, czyli Udziałowa 57

W II RZECZYPOSPOLITEJ 79
Zaczęło się od Picadora 79
Koegzystencja pokoleń w Kresach 100
Ta legendarna Ziemiańska 108
Instytut Propagandy Sztuki – po prostu IPS 158
SiM, czyli sojusz literatury i mody 170
Zodiak – ostatnia kawiarnia dwudziestolecia 175

PO WOJNIE 183
Cisi i Gęgacze w kawiarni PIW-u 186
Zawsze zostaje jeszcze Ujazdowska 193
„Stolik” w kawiarni Czytelnika 197

PRÓBA PODSUMOWANIA 209
ANEKS: O ANEGDOCIE LITERACKIEJ 221
Przypisy 235
Bibliografia 245
Indeks osób 251