pod red. Henryka Rutkowskiego
Początki Warszawy: spojrzenie po 700 latach
Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2015

Pierwsze wzmianki o Warszawie znalazły się w dokumencie wydanym na temat wsi Radzikowo przez księcia Siemowita. Wieś nazywa się dzisiaj Radzików, leży koło Błonia, nad rzeką Utratą. Dokument został datowany 23 kwietnia 1313 r. Książę nadał wspomnianą wieś rycerzowi Hyczkowi, którego ojciec miał na imię Skrzeszko. Tak więc osada zwana Warszawą powstała przed rokiem 1313.

W książce zauważono, że „nie posiadamy świadectwa urodzenia Warszawy ale mamy jej świadectwo dojrzałości”. Później Warszawa była siedzibą księcia mazowieckiego, posiadała urząd wójta dziedzicznego, regularny układ przestrzenny, była lokowana na prawie chełmińskim, jak niewiele miast na Mazowszu. Warszawa została nawet wybrana na miejsce sądu polsko-krzyżackiego, czyli spełniała warunki bycia „neutralnym gruntem”. Jako miasto ważne w handlu europejskim została wskazana na przełomie XII i XIV wieku. Fakt, że była wymieniona na najstarszym szlaku prowadzącym znad Bałtyku do Włodzimierza, może wskazywać na przybliżoną metrykę jej powstania jako ośrodka handlowego.

Był to okres gdy Kijów już stracił swoją znaczącą pozycję, a Lwów jeszcze nie zaistniał jako ważny ośrodek na obszarze handlu z Rusią. Na Mazowszu handlowano drewnem budowlanym, dostarczano tzw. mazowiecki wańczos czyli obrobione drewno. Są też przesłanki, że znad Wisły były wywożone także futerka kun, wiewiórek i zajęcy. We wszystkich kierunkach były przewożone produkty konsumpcyjne, piwo, sól, może z Rusi, może z Kujaw. Znani są też rzemieślnicy warszawscy zajmujący się skórnictwem, garncarstwem a nawet złotnictwem. Trwała gospodarcza rywalizacja między Warszawą a Zakroczymiem czy Wyszogrodem oraz Czerskiem. Atutem Warszawy było ulokowanie w niej dworu książęcego.”

Ciekawe są dzieje warszawskiego herbu. Zgodnie z ustaleniami S. Kuczyńskiego, który został zacytowany w książce, na dwóch pieczęciach Siemowita II występuje lew ożywiający lwiątka. Na pieczęci brata Siemowita, Trojdena I, księcia czerskiego i mazowieckiego, w pierwszej połowie XIV wieku występował smok skrzydlaty z Fizjologa. Z czasem godło ewoluowało, smok występował przeważnie na czwórdzielnej tarczy książąt czersko-warszawskich, na drugim i trzecim polu, sąsiadując z orłem, herbem dynastii i Mazowsza. Kuczyński uważał, że pojawienie się udziwnionych stworów: smoka oraz syreny nastąpiło niezależnie i miało na celu podkreślenie ważności a zarazem heraldyczne określenie dwóch komponentów władztwa książęcego Trojdena: dzielnicy (smok) i jej ośrodka rezydencjonalnego (syrena). Oba przedstawiają groźne stwory, które miały za zadania odstraszać wrogów. Te i inne rozważania i ciekawostki dostępne są w proponowanej lekturze znajdującej się w Czytelni Naukowej.

Serdecznie zapraszamy.