Andrzej Furier
Polacy w Gruzji
Warszawa, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, 2010

W archiwach gruzińskich zachowało się wiele interesujących dokumentów na temat Polaków żyjących na Kaukazie w XIX i na początku XX wieku. Trwałe ślady swojej działalności pozostawili na terenie Gruzji polscy inżynierowie, lekarze i architekci. Wielu spośród nich, jak zauważa się w książce to zesłańcy polityczni.

Z drugiej strony do Polski uciekli emigranci gruzińscy po bolszewickim najeździe. Nie porzucając marzenia o niepodległej Gruzji, z poświęceniem służyli nowej Polsce a w czasach II wojny światowej walczyli w szeregach wojska polskiego. Niektórzy z nich zostali zamordowani w Katyniu. Wielu, po zakończeniu wojny, dzieliło los polskiej emigracji politycznej i pozostawało na zachodzie Europy lub w Ameryce. Przykładem jest kontradmirał w stanie spoczynku, Jerzy Tumaniszwili, który w czasie II wojny światowej był pierwszym oficerem artylerii na ORP Piorun a po wojnie osiadł w Stanach Zjednoczonych.

Kaukaz stał się miejscem odosobnienia dla wielu Polaków – od ostatnich lat XVIII wieku do początku lat 60. XIX wieku. Zsyłano tam uczestników powstań narodowych i działaczy niepodległościowych różnych organizacji. Według spisu powszechnego, przeprowadzonego w Imperium Rosyjskim w 1897 r., w Gruzji mieszkało 8820 Polaków ¹. W Tbilisi od końca lat 30. XIX wieku działała tzw. grupa poetów kaukaskich, wśród których było ponad 30 osób. Jednym z nich był Leon Janiszewski, poeta, prozaik, eseista i muzyk. Jego wkład zaznaczył się najbardziej w dziedzinie muzyki, gdyż wychował znanego pianistę i kompozytora gruzińskiego, Alojzego Mizandari. ”Kaukazczycy” pokazali się Gruzinom z jak najlepszej strony. Byli postrzegani jako ludzie o wysokich przymiotach duchowych, charakteryzujący się umiłowaniem wolności i dążeniem do niepodległości, co było bliskie również Gruzinom. Do Gruzji przybyli nie tylko literaci i artyści, ale również inżynierowie, kupcy, nauczyciele a nawet akuszerki. Naczelnym inżynierem budowy najdłuższego tunelu na Kaukazie tzw. „Suramskiego”, był Polak - Ferdynand Rydzewski. Założycielem znanego rezerwatu w Kachetii w Gruzji Wschodniej, był polski biolog, Ludwik Młokosiewicz. W książce wspomina się o przenikaniu się sztuki i kultury polskiej i gruzińskiej.

Serdecznie zapraszamy do lektury.