Włodzimierz Mędrzecki
Kresowy kalejdoskop: wędrówki przez ziemie wschodnie Drugiej Rzeczpospolitej 1918-1939
Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2018

Kresowy Kalejdoskop to wielowymiarowa panorama dziejów Ziem Wschodnich Drugiej Rzeczpospolitej. Włodzimierz Mędrzecki pokazał świat wielu narodów – Polaków, Ukraińców, Białorusinów, Żydów, Litwinów czy Hucułów. W książce autor snuje opowieść o kwitnących miastach i prowincjonalnych niedostatkach, o nowogródzkim ziemiaństwie i wileńskich intelektualistach oraz o wojnie polsko-bolszewickiej. Możemy także zapoznać się z historią Orląt Lwowskich, przymusowej polonizacji i ukraińskiego terroru.

Jak pisze autor, Rzeczpospolita w momencie największego rozkwitu swojej potęgi, za panowania króla Władysława IV, zajmowała powierzchnię ok. miliona km². W jej granicach znajdowały się np. Brack, Kamień Podolski, Połock, Smoleńsk, Czernihów i Połtawa. Pod osłoną kresowego rycerstwa polscy osadnicy budowali wspaniałe rezydencje, wypełnione wyrafinowanymi dziełami sztuki, rozwijali wykwintne gusta i kulturę życia codziennego, kompletowali bogate zbiory biblioteczne, a w chwilach wolnych leczyli prosty lud, krzewili oświatę. Tych szlachetnych pasji nie były w stanie przerwać najazdy tatarskie ani bunty kozackie, ani rządy carskich urzędników. Dopiero barbarzyństwo bolszewików zniszczyło dorobek wieków pracy kulturalnej na Wschodzie.¹


W rozdziale pt. Wilno autor zawarł przekonanie: „jest w tym ośrodku potężnego niegdyś państwa pewien majestat co bije jakimś blaskiem niespożytym od samej nazwy: Wilno, wskrzeszając momentalnie w wyobraźni ludzkiej tyle wspomnień... tyle chwały... tyle mroków haniebnej niedoli... ach i cała wspaniałość jedynej w dziejach świata Jagiellońskiej epopei. Związana z monarchią Piastów stułą ślubną Jagiełły i Jadwigi osiada Ziemia Wileńska w koronie zamkowych wileńskich wzgórz na przeciwległym Krakowowi północnym krańcu ogromnego państwa...”².